RỄ LÚA “THỞ” VÀ “ĂN” RA SAO KHI NGẬP NƯỚC ĐỂ KHỎE MẠNH?

Trong điều kiện ruộng ngập nước lâu ngày, bà con thường thấy rễ lúa yếu, mềm, có mùi hôi và cây sinh trưởng chậm. Đây không chỉ là dấu hiệu của “rễ bị ngợp” mà còn liên quan đến quá trình hô hấp và hấp thu dinh dưỡng của cây. 

Bài viết này sẽ giúp bà con hiểu rõ vì sao rễ lúa vẫn cần oxy để “thở”, vì sao bón nhiều phân nhưng cây vẫn đói, và cách khắc phục để rễ luôn khỏe mạnh, cây phát triển tốt trong mùa ngập.

Hình 1. Lúa ngập, rễ “thở” sao? Cơ chế hấp thu và nuôi cây khỏe

Khi lúa bị ngập nước: Rễ yếu, cây sinh trưởng kém

Khi ruộng bị ngập sâu hơn hai phần ba thân cây, đặc biệt trong giai đoạn mạ – đẻ nhánh và kéo dài từ 3 đến 5 ngày, rễ lúa bắt đầu suy yếu do thiếu oxy rõ rệt.

Biểu hiện dễ nhận thấy:

• Lá nhỏ, mỏng, nhạt màu.

• Thân mềm, xốp, thiếu độ cứng.

• Rễ ít, ngắn, dễ bị gãy.

• Nếu ngập quá 5 ngày, lá dưới bị đóng bùn, rong, thối và chết.

Hình 2. Lúa khỏe (bên trái) & lúa bị ngập nước (bên phải)

Nguyên nhân sinh lý:

• Lớp nước mặt ngăn cản sự khuếch tán khí giữa đất và không khí.

• Oxy trong đất bị vi sinh vật tiêu thụ hết trong 1–2 ngày, khiến đất chuyển sang trạng thái yếm khí.

• Quá trình phân giải yếm khí sinh ra các khí độc như H₂S, CH₄, CO₂, làm hư hại mô rễ.

• Ion kim loại Fe²⁺, Mn²⁺, Al³⁺ tăng cao, gây ngộ độc, làm rễ đen và hoại tử.

Khi rễ mất lông hút, khả năng hút nước và phân giảm mạnh, khiến lúa chậm lớn, vàng lá, yếu thân, dễ đổ ngã và giảm năng suất.

Rễ lúa “thở” bằng cách nào trong môi trường ngập nước?

Rễ lúa vẫn cần oxy để thực hiện quá trình hô hấp hiếu khí, tức là phân giải đường (C₆H₁₂O₆) để tạo năng lượng (ATP). Năng lượng này cần thiết cho:

• Hấp thu nước và các ion dinh dưỡng như NH₄⁺, NO₃⁻, K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, H₂PO₄⁻.

• Tổng hợp enzyme và hormone sinh trưởng (auxin, cytokinin, gibberellin).

• Phát triển tế bào mới và phục hồi mô rễ bị tổn thương.

Khả năng đặc biệt của cây lúa:

Cây lúa có cấu trúc mô rỗng khí (aerenchyma) trong thân và bẹ lá, giúp dẫn oxy từ không khí xuống rễ. Một phần oxy này thoát ra xung quanh đầu rễ, tạo thành vùng oxy hóa mỏng, giúp oxy hóa Fe²⁺ thành Fe³⁺, ngăn ngộ độc kim loại.

Tuy nhiên, khi ngập nước lâu, lượng oxy dẫn xuống không đủ, rễ chuyển sang hô hấp yếm khí. Quá trình này chỉ tạo ra 1/16 lượng năng lượng so với hô hấp hiếu khí. Khi năng lượng không đủ, hoạt động trao đổi ion bị ngưng trệ, hormone sinh trưởng giảm mạnh. Lúc này, rễ bị “nghẹt thở”, rễ yếu và cây chậm phát triển.

Rễ là “miệng ăn” của cây – điều gì xảy ra khi rễ bị ngợp?

Rễ là bộ phận hấp thu nước và chất khoáng, là “miệng ăn” của cây lúa. Khi bị ngập úng, khả năng này bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Cơ chế sinh lý khi rễ ngập úng:

• Thiếu oxy khiến hô hấp rễ yếu, năng lượng ATP giảm.

• Các bơm ion trao đổi dinh dưỡng (K⁺, NH₄⁺,  H₂PO₄⁻/HPO₄²⁻)  hoạt động chậm.

• Phân bón vẫn còn trong đất nhưng cây không thể hấp thu được, giống như “đứng giữa mâm cơm mà không có đũa”.

Ảnh hưởng đến dinh dưỡng cây trồng:

Khi rễ không hấp thu được dinh dưỡng, cây chậm đẻ nhánh, kém phát triển, lá vàng, thân rỗng, dễ đổ ngã và năng suất giảm rõ rệt.

Kỹ thuật giúp rễ “thở khỏe – ăn khỏe” trong mùa ngập

Để rễ lúa luôn khỏe và hoạt động tốt ngay cả khi ruộng bị ngập, bà con nên thực hiện đồng thời các biện pháp sau:

Quản lý nước hợp lý

• Giữ mực nước không quá 2–3 cm ở giai đoạn mạ và đẻ nhánh.

• Khi mưa lớn hoặc ngập, xả bớt nước sớm, tránh ngập kéo dài trên 5 ngày.

• Áp dụng phương pháp “luân phiên khô – ướt” (AWD) giúp đất thông thoáng, bổ sung oxy tự nhiên và tiết kiệm nước.

Hình 3. Phương pháp “luân phiên khô – ướt” (AWD)

Cải thiện thông khí đất

• Tạo rãnh nhỏ giữa ruộng để tăng trao đổi không khí, giảm yếm khí.

• Sau thu hoạch, phơi ải ngắn ngày để khử bớt độc chất như Fe²⁺, H₂S, acid hữu cơ.

Bổ sung năng lượng và kích rễ

• Sau khi ngập, rễ bị tổn thương, cần được bổ sung các chế phẩm kích rễ để cung cấp nguồn năng lượng và thúc rễ phục hồi.

• Sử dụng các chế phẩm kích rễ giúp tăng hoạt động enzyme, hormone, phục hồi mô rễ nhanh.

• Áp dụng các biện pháp kỹ thuật giúp giảm stress cho cây, giúp mô rỗng khí (aerenchyma) hoạt động hiệu quả hơn, dẫn oxy tốt hơn cho bộ rễ.

Nhờ những biện pháp này, rễ có thể phục hồi nhanh, tái tạo lông hút, hấp thu phân bón hiệu quả hơn và tăng khả năng chống chịu với phèn, mặn, ngộ độc hữu cơ.

Giải pháp “Mở miệng ăn cho rễ lúa” – NỞ RỄ TO CHỒI (NRTC) của ALPHARICE

Để hỗ trợ bà con khắc phục tình trạng rễ yếu, nghẹt thở và khó hấp thu phân bón trong điều kiện ruộng ngập, Công ty ALPHARICE đã nghiên cứu và phát triển sản phẩm NỞ RỄ TO CHỒI (NRTC) – giải pháp chuyên biệt giúp phục hồi và kích hoạt mạnh vùng rễ lúa.

Cơ chế hoạt động của NỞ RỄ TO CHÔI:

• Cung cấp năng lượng hoạt hóa tế bào rễ, duy trì hô hấp hiếu khí ngay cả khi thiếu oxy.

• Kích thích phân chia tế bào ở đỉnh sinh trưởng, hình thành rễ mới, khỏe, trắng sáng.

• Hoạt hóa enzyme vùng rễ, giúp tăng hấp thu dinh dưỡng N, P, K, Ca, Mg, Zn.

• Oxy hóa các chất độc Fe²⁺, Mn²⁺, H₂S, bảo vệ mô rễ khỏi hoại tử.

• Tăng cường hormone sinh trưởng, giúp cây mau hồi phục, đẻ nhánh mạnh, đòng mập, hạt chắc.

Hình 4. Bộ sản phẩm Nở Rễ To Chồi

Hiệu quả thực tế:

• Rễ phục hồi sau ngập úng chỉ trong 3–5 ngày.

• Bộ rễ to khỏe, ăn sâu, hút phân nhanh, cây đứng vững.

• Lá xanh bền, thân cứng, giảm đổ ngã.

• Hấp thu phân bón tăng 20–30%, giảm chi phí đầu tư.

• Cây lúa phát triển cân đối, năng suất và chất lượng hạt cao.

Với cơ chế “Mở miệng ăn – Kích rễ khỏe – Dưỡng chồi mạnh”, NỞ RỄ TO CHỒI (NRTC) là giải pháp tối ưu giúp cây lúa thở khỏe, ăn khỏe và phục hồi bền vững ngay cả trong điều kiện ngập úng kéo dài.

Khi ruộng bị ngập nước, rễ lúa vừa phải “thở” để duy trì sự sống, vừa cần đủ năng lượng để “ăn” – hấp thu dinh dưỡng nuôi cây. Thiếu oxy khiến rễ yếu, cây chậm phát triển và giảm năng suất. Hiểu rõ cơ chế hô hấp và hấp thu của rễ giúp bà con chủ động quản lý nước, cải thiện đất và phục hồi rễ hiệu quả. Kết hợp kỹ thuật “luân phiên khô – ướt” cùng NỞ RỄ TO CHỒI (NRTC) của ALPHARICE sẽ giúp rễ lúa khỏe, cây xanh tốt và đạt năng suất cao, bền vững.