LÚA VÀNG LÁ, VÀNG CAM: NHẬN BIẾT SỚM VÀ CÁCH PHÒNG TRỊ

Trong vài năm trở lại đây, hiện tượng vàng lá, vàng cam dẫn đến chết cây trên lúa đang diễn ra ngày càng phổ biến tại nhiều địa phương, nhất là trong vụ Hè Thu. Tình trạng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất, gây thiệt hại lớn cho bà con nông dân. Một số giống lúa dễ bị ảnh hưởng bao gồm OM5451, OM18, Đài Thơm,... Nguyên nhân chủ yếu đến từ các yếu tố như: môi trường bất lợi, thiếu dinh dưỡng và đặc biệt là sự tấn công của virus thông qua côn trùng hại (còn gọi là trung gian truyền bệnh). Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, cây lúa sẽ bị suy yếu, khô chết từng đám và khó phục hồi.

NGUYÊN NHÂN LÚA VÀNG LÁ, VÀNG CAM TRÊN LÚA

Hiện tượng lúa bị vàng lá là vấn đề phổ biến trong sản xuất nông nghiệp hiện nay và bắt nguồn từ hai nhóm nguyên nhân chính: tác nhân phi sinh học và tác nhân sinh học.

Tác nhân phi sinh học là những yếu tố không có khả năng lây lan từ cây này sang cây khác, nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng và sức khỏe của cây trồng. Nguyên nhân điển hình trong nhóm này bao gồm: thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là đạm (N) và lân (P) – hai nguyên tố cần thiết trong quá trình phát triển lá và rễ; tác nhân tuyến trùng cũng gây hại rễ, làm cây vàng lá, đẻ nhánh kém và còi cọc. Bên cạnh đó, điều kiện thời tiết bất lợi như nắng nóng kéo dài, sốc nhiệt giữa ngày và đêm cũng khiến cây dễ bị stress và vàng lá. Ngoài ra, ngộ độc vùng rễ do đất nhiễm phèn, mặn hoặc tích tụ độc hữu cơ chưa được phân giải cũng làm rễ suy yếu, giảm khả năng hút dinh dưỡng và khiến lá bị vàng dần từ gốc.

Hình 1. So sánh biểu hiện của lúa giữa bệnh vàng cam (bên trái) và vàng do rầy phấn trắng (bên phải)

Ngược lại, tác nhân sinh học là những yếu tố có khả năng gây hại và lây lan nhanh trong đồng ruộng. Nhóm này thường gây thiệt hại nặng hơn, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm. Các loại côn trùng chích hút như rầy nâu, rầy phấn trắng, rầy xanh, rầy lưng trắng, rầy bông và bọ trĩ là những vật trung gian truyền bệnh nguy hiểm, làm lan nhanh các loại virus và vi sinh vật gây bệnh. Bên cạnh đó, các loại nấm bệnh như: Gonatophragmium sp. (gây bệnh vàng lá chín sớm), Pyricularia grisea (bệnh đạo ôn) chúng tấn công và gây hại, làm cây mất khả năng quang hợp. Ngoài ra, Xanthomonas oryzae pv. (vi khuẩn gây bệnh cháy bìa lá, thối rễ) và các loại virus điển hình khác như Phytoplasma, Mycoplasma là nguyên nhân chính gây ra các bệnh nguy hiểm như vàng lùn, tungro, vàng cam, lùn xoắn lá, làm suy giảm nghiêm trọng sức sống của cây lúa.

Việc xác định đúng nhóm nguyên nhân gây vàng lá là bước đầu tiên và quan trọng nhất để lựa chọn biện pháp xử lý phù hợp, tránh việc xử lý sai cách gây lãng phí chi phí mà không hiệu quả. Như vậy, cây lúa có thể bị vàng lá do nhiều nguyên nhân khác nhau và việc xác định đúng nguyên nhân là cơ sở quan trọng để bà con có hướng điều trị hiệu quả, tránh phun xịt sai thuốc, tốn chi phí mà không đem lại kết quả.

DẠNG VÀNG LÁ NÀO GÂY MẤT NĂNG SUẤT NHIỀU NHẤT? BIỂU HIỆN VÀ GIAI ĐOẠN GÂY HẠI

Trong số các dạng vàng lá, hiện tượng vàng lá do tác nhân sinh học, đặc biệt là virus truyền bởi rầy xanh, rầy bông, rầy lưng trắng được đánh giá là nguy hiểm nhất vì gây chết cây hàng loạt và ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất. Các bệnh do virus và vi sinh vật như phytoplasma (gây vàng lùn, tungro, vàng cam) không có thuốc đặc trị, lại dễ phát sinh trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, làm lúa bị khô héo, chậm phát triển, không trổ thoát, hạt lép, hư đòng.

Dấu hiệu lúa bị vàng lá dễ nhận biết nhất là vàng từ gốc lên ngọn, kèm khô rìa lá, mất khả năng quang hợp. Trên bề mặt lá có thể xuất hiện các đốm nâu, sọc hoặc có hiện tượng khô cháy, làm giảm khả năng quang hợp của cây.

Hình 2. Cận cảnh rầy phấn trắng (bên trái) và rầy xanh (bên phải) là tác nhân trung gian gây bệnh trên lúa

Khi bệnh tiến triển, cây lúa phát triển không đồng đều, nhiều cây trở nên lùn thấp, còi cọc và có thể không trổ đòng hoặc trổ kém. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh trưởng và năng suất cuối vụ.

Nếu quan sát kỹ, có thể thấy cả lá non lẫn lá già đều bị vàng, kèm theo tình trạng cây héo rũ nhanh, rễ bị thối nhũn, một dấu hiệu cho thấy hệ thống rễ bị tổn thương nặng, không thể hấp thu dinh dưỡng hiệu quả.

Giai đoạn từ cuối đẻ nhánh đến trổ đòng là thời điểm cây lúa dễ bị tổn thương nhất. Đây là giai đoạn cây cần lượng dinh dưỡng lớn để hình thành đòng và phát triển hạt. Nếu xuất hiện vàng lá trong thời điểm này, nguy cơ mất trắng hoặc sụt giảm năng suất nghiêm trọng là rất cao.

CÁC GIỐNG LÚA HAY GẶP PHẢI VÀNG LÁ, VÀNG CAM CHẾT CÂY

Các giống lúa hay gặp phải hiện tượng vàng lá, vàng cam chết cây là vấn đề phổ biến trong sản xuất lúa hiện nay. Mặc dù tất cả các giống lúa đều có nguy cơ mắc bệnh vàng lá, nhưng mức độ mẫn cảm khác nhau tùy theo từng giống. Trong thực tế canh tác, một số giống lúa thường xuyên bị ảnh hưởng nhiều hơn như giống OM5451 là giống dễ nhiễm nhất, đặc biệt trong vụ Hè Thu. Nguyên nhân là do bộ rễ yếu và sức đề kháng kém. Bên cạnh đó, các giống phổ biến khác như OM18, OM34 và IR50404 cũng thường có biểu hiện vàng lá khá rõ nếu điều kiện thời tiết hoặc đất đai không thuận lợi. Tình trạng vàng lá còn có xu hướng trầm trọng hơn trong điều kiện biến đổi khí hậu. Khi nhiệt độ trung bình tăng cao, các loại côn trùng chích hút như nhóm rầy phát triển mạnh, trở thành vật trung gian truyền bệnh nguy hiểm cho cây lúa.

Hiện tượng vàng lá, vàng cam và chết cây có xu hướng trở nên nghiêm trọng hơn trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Nhiệt độ trung bình tăng cao tạo điều kiện thuận lợi cho các loại côn trùng chích hút, đặc biệt là họ rầy, phát triển mạnh và trở thành vật trung gian lây truyền nhiều bệnh nguy hiểm cho cây lúa.

CÁCH XỬ LÝ HIỆU QUẢ ĐỐI VỚI HIỆN TƯỢNG VÀNG LÁ, VÀNG CAM CHẾT CÂY

Để xử lý hiệu quả hiện tượng vàng lá, vàng cam chết cây, bà con cần tuân thủ quy trình kỹ thuật một cách nghiêm túc. Không nên phun thuốc trừ nấm hay bón phân một cách tùy tiện vì dễ gây phản tác dụng, không đem lại kết quả mong muốn.

Giải pháp đầu tiên là xác định đúng nguyên nhân gây bệnh. Nếu nghi ngờ do virus, bà con không nên dùng thuốc trị nấm, mà cần tập trung vào việc hỗ trợ cây phục hồi và ngăn chặn sự lây lan của côn trùng môi giới truyền bệnh. Trong trường hợp thấy cây còi cọc, nên kiểm tra bộ rễ. Nếu rễ có màu vàng cam, sờ vào nhám – dấu hiệu điển hình các ion Fe³⁺, Al³⁺ hoạt hóa trong môi trường đất pH thấp (<4.5) gây tổn thương rễ. Ngược lại, nếu rễ chuyển sang màu đen, có mùi hôi thối thì rất có thể cây đã bị ngộ độc hữu cơ. Việc xác định chính xác tình trạng rễ sẽ giúp đưa ra hướng xử lý phù hợp và kịp thời, tránh thiệt hại kéo dài.

Hình 3. Cách xử lý hiệu quả đối với hiện tượng vàng lá, vàng cam chết cây

Việc bổ sung dinh dưỡng qua lá là bước quan trọng trong quá trình xử lý. Ở lần đầu, nên sử dụng lân dễ tiêu kết hợp với Hymexazol – hoạt chất có khả năng tiêu diệt nấm tấn công rễ giúp kích thích ra rễ mới và cây phục hồi nhanh. Ở lần thứ hai, nên bổ sung kẽm (Zn) dễ tiêu cùng với Mepiquat chloride nhằm giúp cây chắc thân, cứng cây, xanh lá bền hơn, hạn chế lép hạt và hỗ trợ hình thành đòng tốt.

Quản lý tốt ngay từ đầu vụ cũng là yếu tố then chốt. Bà con nên làm đất kỹ và thải độc hữu cơ sau khi gieo sạ. Việc gieo sạ cần né rầy và phòng ngừa các loài rầy nguy hiểm như rầy phấn trắng, rầy xanh và rầy lưng trắng ngay từ giai đoạn mạ. Đồng thời, cần cân đối chế độ dinh dưỡng và bổ sung thêm phân trung, vi lượng qua lá để cây phát triển bền vững.

Bên cạnh đó, việc sử dụng các chất điều hòa sinh trưởng như Mepiquat chloride sẽ giúp cây phát triển bộ rễ tốt hơn, tăng khả năng đề kháng tự nhiên trước các điều kiện bất lợi và mầm bệnh.