GIẢI PHÁP NUÔI CHỒI HỮU HIỆU KHI RUỘNG NGẬP NƯỚC

Vụ lúa Thu Đông trên ruộng ngập nước thường khiến cây ít chồi, thân yếu và giảm năng suất. Bài viết chia sẻ đến bà con giải pháp quản lý nước, dinh dưỡng và kỹ thuật chăm sóc để nuôi chồi hữu hiệu, đồng thời chỉ ra thời điểm vàng đẻ nhánh và cách bổ sung cân bằng hormone hợp lý. Áp dụng đúng sẽ giúp cây khỏe, rễ vững, bông chắc, tối ưu năng suất và chất lượng hạt.

Hình 1. Ruộng ngập nước & giải pháp nuôi chồi thông minh

CHỒI HỮU HIỆU

Chồi hữu hiệu là những chồi mọc sớm, khỏe mạnh, phát triển tốt và có khả năng hình thành bông lúa chắc hạt. Đây là những chồi đóng góp trực tiếp vào năng suất cuối cùng của ruộng, quyết định số lượng và chất lượng hạt lúa.

Theo kinh nghiệm canh tác của nhiều nông hộ, chồi hữu hiệu thường có những đặc điểm nhận dạng sau:

• Chiều cao chồi: Thường lớn hơn 2/3 chiều cao của cây mẹ (lúc có đòng), thể hiện sự phát triển mạnh mẽ.

• Số lá trên chồi: Có tối thiểu 3 lá, lá xanh mướt, phát triển đều, khỏe mạnh.

• Khả năng ra bông: Chồi có thể ra bông chắc, ít bị rụng hoặc lép hạt, đảm bảo năng suất ổn định.

Chồi hữu hiệu là yếu tố quyết định năng suất lúa. Việc chăm sóc và bảo vệ các chồi này giúp cây tập trung dinh dưỡng, tăng số lượng bông và trọng lượng hạt, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất.

CHỒI VÔ HIỆU

Chồi vô hiệu là những chồi mọc muộn, nhỏ yếu, không đủ sức phát triển đến giai đoạn ra bông, không đóng góp năng suất cuối cùng

Theo kinh nghiệm canh tác của nhiều nông hộ, chồi vô hiệu thường có những đặc điểm nhận dạng sau:

• Chiều cao chồi: Nhỏ hơn 2/3 chiều cao của cây mẹ (lúc có đòng)

• Số lá trên chồi: Ít hơn 3 lá, lá mỏng, xanh nhạt hoặc còi cọc.

• Khả năng ra bông: Hầu như không hình thành bông, không đóng góp vào năng suất.

Chồi vô hiệu tiêu tốn dinh dưỡng của cây mẹ nhưng không mang lại năng suất. Nhận biết và loại bỏ hoặc hạn chế sự xuất hiện của chúng giúp cây phát triển mạnh hơn.

Trong điều kiện ruộng ngập nước, cây lúa nên tập trung vào:

• Nuôi cây một con khỏe mạnh hoặc vài chồi hữu hiệu, thay vì nhiều chồi vô hiệu.

• Một cây khỏe thường có 4–6 chồi hữu hiệu, rễ mạnh, thân cứng và bông chắc.

• Điều này giúp tối ưu năng suất, duy trì chất lượng hạt, đồng thời tăng khả năng chống đổ ngã.

Hình 2. So sánh chồi hữu hiệu (bên trái) và chồi vô hiệu (bên phải)

ĐIỀU KHIỂN CÂY LÚA ĐẺ NHÁNH ĐÚNG THỜI ĐIỂM

Giai đoạn bước vào đẻ nhánh của cây lúa được coi là “thời điểm vàng” để quyết định số lượng và chất lượng chồi hữu hiệu. Việc điều khiển cây đẻ nhánh đúng thời điểm không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất, mà còn quyết định sự phát triển khỏe mạnh của cây, khả năng chống đổ ngã và chất lượng hạt.

Lợi ích khi cây đẻ nhánh đúng thời điểm:

Đảm bảo đủ số hạt/đơn vị diện tích: Chồi hữu hiệu phát triển thành hạt lúa, giúp tăng tổng số hạt trên mỗi mét vuông, đảm bảo năng suất tối ưu.

Thân cây cứng cáp, bông nhiều, hạt chắc: Khi chồi mọc sớm, cây phát triển cân đối, thân cứng, cành nhánh vững, bông nhiều và hạt chắc, giảm thiểu nguy cơ đổ ngã trong điều kiện mưa bão hoặc ngập nước.

Lá xanh dầy, thẳng đứng, quang hợp hiệu quả: Chồi phát triển đúng thời điểm giúp cây duy trì lá xanh khỏe, dầy và thẳng đứng, tối ưu khả năng quang hợp, từ đó cung cấp đủ năng lượng cho sự phân hóa bông và hạt.

Trổ bông vào thời tiết thuận lợi: Điều chỉnh thời điểm đẻ nhánh giúp cây trổ bông vào lúc thời tiết có ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm thuận lợi, tăng khả năng thụ phấn, giảm tỷ lệ hạt lép và cải thiện chất lượng gạo.

Hình 3. Thời điểm vàng cây lúa đẻ nhánh

Nguyên tắc nuôi chồi thông minh

• Không phải nhiều chồi là tốt, mà chỉ chồi hữu hiệu mới góp phần tăng năng suất.

• Trong điều kiện ruộng ngập nước, tập trung nuôi cây một con khỏe mạnh hoặc vài chồi hữu hiệu thay vì nhiều chồi yếu, giúp cây phát triển cân đối, rễ khỏe, thân cứng và chống đổ ngã hiệu quả.

• Việc kiểm soát thời điểm đẻ nhánh kết hợp quản lý nước, dinh dưỡng và mật độ sạ hợp lý sẽ tạo điều kiện tối ưu để chồi hữu hiệu phát triển, tăng năng suất và chất lượng lúa vụ Thu Đông.

CƠ CHẾ ĐẺ NHÁNH VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NGẬP NƯỚC

Quá trình đẻ nhánh của cây lúa chịu tác động từ yếu tố ngoại cảnh, kỹ thuật canh tác và yếu tố nội sinh. Đặc biệt, điều kiện ngập nước kéo dài có thể ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng chồi, chất lượng thân và năng suất cuối vụ.

Yếu tố ngoại cảnh

• Ánh sáng: Khi ánh sáng đầy đủ, quá trình quang hợp diễn ra mạnh mẽ, cung cấp năng lượng cần thiết cho sự phát triển của chồi. Ngược lại, thiếu sáng sẽ làm chồi yếu, ít phát triển.

• Nhiệt độ: Nhiệt độ tối ưu cho cây lúa đẻ nhánh là 25–30°C. Nhiệt độ quá thấp hoặc quá cao sẽ ảnh hưởng xấu đến sinh trưởng của chồi.

• Nước: Ngập nước kéo dài làm rễ thiếu oxy, ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dinh dưỡng, khiến cây ít chồi, thân yếu, dễ đổ ngã và giảm năng suất.

Yếu tố kỹ thuật canh tác

• Mật độ gieo/cấy: Gieo/cấy với mật độ hợp lý giúp cây lúa tận dụng tốt ánh sáng và dinh dưỡng, đẻ nhánh hữu hiệu, phát triển đồng đều và cho năng suất ổn định.

• Bón phân: Bón lót kết hợp thúc sớm, đặc biệt là đạm (N) và lân (P), giúp cây tổng hợp nhiều Cytokinin, hormone kích thích chồi phát triển mạnh mẽ.

• Quản lý đất: Giữ đất thoáng khí, hạn chế nén chặt, bảo đảm rễ phát triển khỏe mạnh → hỗ trợ tăng số chồi và cải thiện chất lượng chồi.

Hình 4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giai đoạn đẻ nhánh

Yếu tố nội sinh

• Giống lúa: Mỗi giống có khả năng đẻ nhánh khác nhau; chọn giống đẻ nhánh tốt là yếu tố then chốt.

• Hormone nội sinh:

  • Cytokinin được tổng hợp chính ở rễ → điều hòa sự phát triển của chồi và lá, duy trì sự cân bằng với auxin.

  • Auxin từ đỉnh sinh trưởng → ức chế chồi bên (hiện tượng ưu thế ngọn).

  • Khi ruộng ngập nước lâu → rễ bị tổn thương, làm giảm tổng hợp và vận chuyển Cytokinin → cây ít chồi, thân yếu, rễ kém phát triển.

Khi ruộng bị ngập nước, bà con nên tháo nước ngay không nên để ngập úng kéo dài, cần bổ sung các giải pháp nuôi chồi thông minh, giúp tối ưu năng suất, rễ khỏe, thân cứng và chống đổ ngã hiệu quả.

VAI TRÒ CỦA DINH DƯỠNG TRONG NUÔI CHỒI THÔNG MINH

Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng quyết định khả năng đẻ chồi hữu hiệu của cây lúa. Việc cung cấp đầy đủ dinh dưỡng không chỉ giúp cây phát triển mạnh mà còn tăng số lượng và chất lượng bông (hạt).

Bón phân từ giai đoạn đầu

• Bón phân cân đối hợp lý: Bón đủ ngay từ giai đoạn đầu sinh trưởng giúp cây tổng hợp nhiều Cytokinin, hormone kích thích chồi nảy mạnh và đồng loạt.

• Kết quả: Chồi phát triển khỏe, cân đối, giảm hiện tượng chồi muộn hoặc chồi vô hiệu.

Đất trồng và sức khỏe rễ

• Đất giàu dinh dưỡng, thoáng khí giúp rễ phát triển khỏe, hấp thu dinh dưỡng hiệu quả.

• Rễ khỏe → cây phát triển cân đối, thân cứng, lá xanh tốt và chồi hữu hiệu nhiều hơn.

Hỗ trợ trong điều kiện ngập nước

• Trong điều kiện ruộng ngập nước, rễ cây lúa thường thiếu oxy, làm hạn chế khả năng hấp thu dinh dưỡng và ảnh hưởng đến sự phát triển của chồi.

• Để khắc phục, bà con có thể áp dụng các bộ giải pháp như Sạch Nấm Khuẩn Gốc, Nở Rễ To Chồi để cải thiện sức khỏe đất, giúp rễ hấp thu dinh dưỡng tốt hơn. Đồng thời, bổ sung dinh dưỡng qua lá (P, Zn) sẽ hỗ trợ tái phân bố carbohydrate và khoáng chất đến các chồi non, kích thích sự hình thành chồi mới, tăng số chồi hữu hiệu và nâng cao năng suất vụ lúa.

Quản lý dinh dưỡng hợp lý kết hợp với điều kiện đất, nước sẽ giúp cây lúa nuôi chồi thông minh, tăng số chồi hữu hiệu, bông chắc hạt, nâng cao năng suất, đặc biệt trong vụ Thu Đông và điều kiện ruộng ngập nước.

GIẢI PHÁP NUÔI CHỒI THÔNG MINH KHI RUỘNG NGẬP NƯỚC

Trong điều kiện ruộng ngập nước kéo dài, đặc biệt ở vụ Thu Đông, việc chăm sóc lúa giai đoạn đẻ nhánh và nuôi chồi cần thực hiện đúng kỹ thuật để cây sinh trưởng khỏe, chồi hữu hiệu cao và năng suất ổn định.

Chọn giống lúa phù hợp

• Sử dụng giống đẻ nhánh tốt, chồi hữu hiệu cao, ví dụ: OM5451, Đài Thơm 8,..

• Giống khỏe giúp cây sinh trưởng đều, tăng khả năng chống chịu ngập úng và sâu bệnh.

Mật độ gieo sạ hợp lý

• Sạ thưa vừa phải để cây có không gian, ánh sáng và dinh dưỡng phát triển chồi.

• Tránh sạ quá dày gây cạnh tranh dinh dưỡng, giảm chồi hữu hiệu.

Quản lý nước thông minh

• Trong giai đoạn mạ, thực hiện rút nước vừa đủ hoặc giữ ẩm, giúp rễ cây được oxy hóa tốt, kích thích đẻ nhánh.

• Tránh ngập sâu kéo dài, vì nước sâu làm cây tập trung tăng chiều cao, ức chế Cytokinin → cây ít chồi, rễ yếu, dễ đổ ngã.

Quản lý phân bón và dinh dưỡng

• Bón phân cân đối, đặc biệt thúc mạnh đạm (N) và lân (P) ngay từ giai đoạn đầu để cây phát triển mạnh, nở bụi sớm, tạo nhiều chồi hữu hiệu.

• Khi rễ bị ngập lâu, bổ sung dinh dưỡng qua lá (P, Zn…) giúp cây tăng quang hợp, tái phân bố carbohydrate và khoáng đến phần non, kích thích chồi mới.

Hình 5. Giải pháp nuôi chồi thông minh khi ruộng lúa bị ngập nước

Cải thiện sức khỏe đất

• Sử dụng Sạch Nấm Khuẩn Gốc hoặc Nở Rễ To Chồi để giải độc đất, điều hòa sinh trưởng, tăng hormone, kích thích tế bào mô phân sinh và phát triển rễ khỏe bằng hoạt chất Hymexazol.

• Tránh đất độc phèn, độc hữu cơ, giúp cây hấp thu dinh dưỡng tốt.

Quản lý sâu bệnh và cỏ dại

• Kiểm soát sâu bệnh và cỏ dại kịp thời để cây tập trung năng lượng cho đẻ nhánh và nuôi chồi khỏe.

Kết hợp các yếu tố sinh lý cây

• Đảm bảo rễ khỏe, cân bằng hormone Cytokinin/Auxin → cây đẻ nhánh mạnh, chồi hữu hiệu cao, giảm chồi vô hiệu.

• Quản lý ánh sáng, nhiệt độ và nước để tối ưu quang hợp, cung cấp năng lượng cho chồi phát triển.

Kết hợp đồng bộ các giải pháp về giống, mật độ gieo, quản lý nước, phân bón, sức khỏe đất và kiểm soát sâu bệnh, kết hợp điều kiện ngoại cảnh thuận lợi sẽ giúp cây lúa đẻ nhánh mạnh, nhiều chồi hữu hiệu, tăng số bông và năng suất cuối vụ, ngay cả khi ruộng ngập nước kéo dài.